Data Journalism and Fake News ECI Seminar Report
Της Ειρήνης Κιουλαφή1
Την Παρασκευή 20 Οκτωβρίου, ξεκίνησε στην αίθουσα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Αθήνα, εξειδικευμένο επιμορφωτικό σεμινάριο με θέμα την “Ποιοτική Δημοσιογραφία Δεδομένων” (α’ κύκλος), μια πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Επικοινωνίας (ECI).
Το σεμινάριο προλόγησαν ο επικεφαλής του Γραφείου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Ελλάδα, Λεωνίδας Αντωνακόπουλος, ο εκπρόσωπος Τύπου του Ευρ. Κοινοβουλίου/ Γρ. Ενημέρωσης στην Ελλάδα, Κ. Τσουτσοπλίδης, και ο επικεφαλής του ECI, Μάριος Νόττας, με τον κ. Αντωνακόπουλο να αναφέρεται και στα στοιχεία του Ευρωβαρόμετρου (88.1/ 23.9-2.10.2017) για την εικόνα της συμμετοχής της χώρας μας στην ΕΕ. Εισηγήσεις και case studies παρουσιάστηκαν από τους κ.κ. Βασίλη Βασιλόπουλο, Γιώργο Μπολάνη, και από τους ερευνητές Χάρη Παπαγεωργίου και Σόνια Χαιμαντά, ενώ στο ακροατήριο παραβρέθηκε πλήθος Ελλήνων δημοσιογράφων, επικοινωνιολόγων και σπουδαστών Επικοινωνίας και ΜΜΕ.
Το σεμινάριο επικεντρώθηκε σε ζητήματα ανάλυσης δημοσιογραφικών δεδομένων μέσα από data analytics, neuron networks (γράφους) και text analysis, σημαντικά «εργαλεία» που χρησιμοποιούνται σήμερα σε ψηφιακές πλατφόρμες και social media, για την εξαγωγή στατιστικών δεδομένων και αξιολογήσεων συμπεριφορών και αναφορικά με τη σύνθεση δημοσιογραφικών αφηγημάτων (storytelling). Ιδιαίτερη επισήμανση έγινε από όλους τους εισηγητές στο φαινόμενο και στη σημασία των αποκαλούμενων «fake news» ως προς την ποιοτική δημοσιογραφία, τους ηθικούς κινδύνους που απορρέουν, στο αποκαλούμενο φαινόμενο ‘data literacy’, αλλά και στην αξία των ανοιχτών δημόσιων δεδομένων (open source tools).
Αυτό που υπογραμμίστηκε είναι ότι η εκάστοτε ιστορία/ έρευνα που καλείται να παρουσιάσει ο δημοσιογράφος ως είδηση μπορεί να ειπωθεί πολλές φορές, εξάγοντας μόνο τα στοιχεία εκείνα από στατιστικά δεδομένα (data analytics) που δύνανται να εξυπηρετήσουν τον εκάστοτε σκοπό («επιτηδευμένη διαρροή και σκοπιμότητα») ή να αποδώσουν ένα περιεχόμενο «χειραγωγήσιμο». Eίναι γνωστό ότι στη στατιστική αν «πειράξεις» ένα μέγεθος ή χρησιμοποιήσεις άλλον μαθηματικό τύπο, θα πάρεις άλλο αποτέλεσμα. Η ακρίβεια είναι το κυρίαρχο μέλημα δημοσιογράφων που δουλεύουν πάνω σε κάθε μορφής δεδομένων. Αριθμοί, χάρτες και διαγράμματα φέρουν έναν αέρα «αδιαμφισβήτητης αλήθειας» που λείπει συχνά από άλλα είδη πληροφοριών, τα οποία, όμως, υπόκεινται εξίσου στον κίνδυνο χειραγώγησης.
‘Fake statistic is 100% accurate 34% of the time’
(Leonard Courtney, 1895)
Σημαντικές προσωπικότητες και επαγγελματίες του χώρου συμμετείχαν και στο -εαρινό- β’ κύκλο του Σεμιναρίου, με τίτλο ‘Data Journalism - Fundamentals’ (το οποίο αυτήν την φορά έλαβε χώρα στην αίθουσα Τελετών της Πολυτεχνειούπολης).
Την εκδήλωση προλόγησε ο Αντιπρύτανης του ΕΜΠ, καθηγητής κ. Δ. Παπαντώνης, ενώ στη συνέχεια το λόγο πήραν η δημοσιογράφος και αντιπρόεδρος της Ένωσης Ευρωπαίων Δημοσιογράφων, Σάγια Τσαουσίδου και η δημοσιογράφος και μέλος του ΕCI, Σόνια Χαϊμαντά. Ενώ, ενδιαφέρουσες εισηγήσεις με υποδείγματα έργων δημοσιογραφίας δεδομένων και εφαρμοσμένες επί τόπου ασκήσεις πραγματοποίησαν οι κ.κ. Γιώργος Καμπουράκης (καθηγητής ΕΜΠ, ΕCI), Βασίλης Βασιλόπουλος (προϊστάμενος της Διεύθυνσης Περιεχομένου της Γενικής Διεύθυνσης Νέων Μέσων της ΕΡΤ Α.Ε.), και ο ερευνητής Χάρης Παπαγεωργίου.
Με αφετηρία του debate την περίπτωση Κουφοντίνα και πώς θα μπορούσε να απεικονιστεί βάσει των τεχνικών της δημοσιογραφίας δεδομένων, ιδιαίτερη σημασία δόθηκε σε αυτό τον κύκλο στα εργαλεία αυτοματοποίησης, γραφικής απεικόνισης και επεξεργασίας των δεδομένων (infographics/ coding/ storytelling).
Τα συμπεράσματα στα οποία οδηγήθηκε η πλειοψηφία των εισηγητών ήταν ότι τα δεδομένα (είτε είναι στατιστικά στοιχεία, είτε είναι ανθρώπινες συμπεριφορές και συνήθειες, προτιμήσεις και αναρτήσεις στα social media, είτε απλά λεγόμενα), δεν οδηγούν πάντα σε περισσότερο ενημερωμένα κοινά. Όπως συμβαίνει με κάθε πηγή πληροφόρησης, έτσι και σε κάθε περίπτωση τα δεδομένα πρέπει να αντιμετωπιστούν με σκεπτικισμό.
Τα δεδομένα μπορούν να αποτελέσουν το «πρωτόλειο υλικό» για την εφαρμογή της δημοσιογραφίας δεδομένων, ή απλά να χρησιμοποιηθούν ως το εργαλείο που θα διηγηθεί μία ιστορία.
Στο σημείο αυτό, ο κ. Βασιλόπουλος παρουσίασε ως case study την περίπτωση ενός ρεπορτάζ σε γνωστό ειδησεογραφικό site, παρουσιάζοντας βήμα-βήμα τα «λάθη» στα οποία οδηγήθηκε ο συντάκτης, ο οποίος δεν στοιχειοθέτησε τα στοιχεία που του έδωσε η πηγή του, η οποία φάνηκε ότι απλά αφηγήθηκε τα στοιχεία.
Τέλος, να επισημανθεί ότι σημείο αναφοράς όλων των εισηγήσεων υπήρξε το «Κίνημα Ανοιχτών Δεδομένων» (Open Source Data) της Μ. Βρετανίας, καθώς οι μεγαλύτερες βρετανικές εφημερίδες (FT, Guardian, Telegraph) και τα ειδησεογραφικά δίκτυα (BBC) στηρίζονται σε αυτού του είδους τη δημοσιογραφία (data journalism), μέσα από τα infographics, δηλαδή «οπτικοποίησης της ιστορίας τους» μέσα από τη χρήση πληθώρας διαφορετικών ψηφιακών δεδομένων, αλλά και των ‘datablogs’.
1. Η Ειρήνη Κιουλαφή είναι Ακόλουθος Τύπου και Επικοινωνίας στη Γενική Γραμματεία Ενημέρωσης και Επικοινωνίας (του Υπ.Ψη.Π.Τ.Ε.) και Intern στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα του ECI, “Quality Journalism and New Technologies”.